Ay ile ilgili tartışmaya son noktayı koydu! 4 çeşit depreme alet dayanmadı
Melike Sarıkaya / Milliyet.com.tr – Ay’ın iç çekirdek yapısının katıdan mı yoksa sıvıdan mı oluştuğu yıllardır tartışılan konulardan biri. Ay’a son çıkışın 1972 yılında gerçekleşmesi sebebiyle iç çekirdeğinin katı mı yoksa sıvı mı olduğuna dair iddialar cevaplanamıyordu. Ancak geçtiğimiz günlerde Fransa Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi’nden astronom Arthur Briaud liderliğindeki ekip, uydu hakkında yapılan bir araştırmanın bu soruya cevap verdiğine dair açıklamalarda bulundu. Çalışmaya göre Ay’ın iç çekirdeği, aslında demirinkine benzer bir yoğunluğa sahip katı bir top olabilir! Peki bu çalışma ayla ilgili bildiklerimizi nasıl değiştirdi? Ayda gerçekleşen depremlerle çekirdek yapısının bir alakası olabilir mi? Çalışmayı yorumlayan Ankara Üniversitesi emekli öğretim üyesi, Astronomi ve Uzay Bilimleri Uzmanı Prof. Dr. Ethem Derman, Ay’da gerçekleşen depremlerin büyüklüğünü ve bu depremlerin çekirdeğin yapısıyla olan ilişkisini Milliyet.com.tr için değerlendirdi.
‘HEMEN HEMEN DİĞER ARAŞTIRMA SONUÇLARIYLA AYNI’
Yapılan araştırmada Ay’ın iç çekirdeğinin sıvı mı yoksa katı mı olduğu yönünde bilimcilerin elinde yeterli veri olmadığını söyleyen Prof. Dr. Ethem Derman, Ay’a giden herhangi birinin olmaması nedeniyle orada meydana gelen depremlerin kaydedilemediğini şöyle açıkladı:
“Apollo projesi sırasında ABD’li astronotlar Ay yüzeyine bol miktarda sismograf yerleştirdiler. Gelen verileri arşivlediler ve sonra 1977 yılında tüm aletler Ay’ın haşin yüzey yapısına dayanamayıp sustu. O yıldan bu yana Ay’a giden olmadığı için sismograf da yerleştiremedik ve orada meydana gelen depremleri ölçemedik. Söz konusu makalenin yazarları da aynı verileri kullanıyor ve bazı simülasyon ile diğer araştırmalarla hemen hemen aynı sonuca ulaşıyor.”
Prof. Dr. Ethem Derman, Ay’ın iç çekirdeğinin yapısı konusunda bilim insanlarının bazı model kabullenmeleri ve arşivden elde edilen verilerle simülasyonlar gerçekleştirerek bilgi sahibi olduklarını söyledi. Ay’ın çekirdeğiyle ilgili yapılan bu çalışmalar Dünya’nınkiyle benzer olup olmadığı sorusunu akıllara getiriyor. Prof. Dr. Ethem Derman ise Ay ile Dünya’nın çekirdeğinin benzerlik taşımasına rağmen tam anlamıyla benziyor denemeyeceğini dile getirdi. Ay’da bulunan yoğunluğun daha az olduğunun altını çizen Prof. Dr. Ethem Derman, “Yer çekirdeğinin yoğunluğu 10 kilogram/ metreküp iken Ay çekirdeği çok daha az yoğunlukta. Dünya için demir ve nikel karışımından meydana geldiğini kolayca söylerken Ay çekirdeği şu elementlerden oluşmuştur diyemiyoruz. Diğer bir fark sıcaklıkları çok farklıdır. Ay çekirdeği Ay’ın yarıçapına göre çok düşük iken yer çekirdeği, yer yarıçapına göre o kadar düşük değildir” diyerek tek farkın yoğunluk olmadığına dikkat çekti.
DÖRT ÇEŞİT DEPREM OLUYOR
Öte yandan Dünya’nın da dışında Ay ve Mars’ta depremlerin gerçekleştiği biliniyor. Ay’da gerçekleşen bu depremlerin kaynağı hakkında bilgi veren Prof. Dr. Ethem Derman, “Ay’da dört çeşit deprem olur. Bunların içinde en şiddetlisi sığ depremlerdir. Bazı araştırmacılar o depremlerin tektonik hareketlerden meydana geldiğini yazsalar da konu tartışmalıdır. Derin depremler ise yerin Ay’a uyguladığı gel-git etkisi ile Ay’ın iç katmanları hareketlenmesinden kaynaklanır. Depremlerin üçüncüsü ise termel depremlerdir. Ay yüzeyinin gündüz çok sıcak, gece çok soğuk olmasından kaynaklanır fakat bu depremlerin şiddeti çok azdır. Depremlerden dördüncüsü, göktaşlarının Ay yüzeyine çarpması sonucu oluşur. Bu depremlerin sayısı ise diğer depremlere göre çok fazladır“ ifadelerini kullandı.
Dikkat çeken diğer konulardan biri ise uzmanların Ay’da gerçekleşen depremlerin Dünya’daki gibi büyük olmadığına dikkat çekmesi. Ay’daki depremlerin çok şiddetli olmamasının nedenleri hakkında yorum yapan Prof. Dr. Ethem Derman, “Ay’da sıvı çekirdek var ama kalınlığı çok ince. Güneş Sistemi’nin ilk oluşum yıllarında bu sıvı çekirdeğin meydana getirdiği manyetik alanın varlığı daha önce saptandı. Sıvı çekirdeğin varlığı veya yokluğu depremle kıyaslanamaz. Ay depremlerinin çok şiddetli olmaması bence kütlesinden kaynaklanır” diyerek düşüncelerini aktardı.
“İNSANOĞLU AY’DA KOLONİ KURACAK”
Prof. Dr. Ethem Derman, Ay’da gerçekleşen şiddetli depremlerin meteorların yüzeye çarpması sonucu meydana geldiğini anlatırken, gerçekleşen depremlerin çoğunluğunun şiddetinin az olduğunu belirterek şu ifadeleri kullandı:
“Ay’da toplam salınan sismik enerji, dünyadakinden yaklaşık 80 kat daha az görülüyor. Gözlenen Ay depremlerinin şiddeti 3’ten küçüktür. Kaydedilen en şiddetli depremler ise 5 ila 5.7 büyüklüğü arasındadır. Önümüzdeki yıllarda insanoğlu Ay’da koloni kuracak ve orada uzun süre yaşayacak. ‘O zaman inşa edeceğimiz yapılarda deprem riskini göz önüne almalı mıyız?’ sorusu sorulmalı. En şiddetli Ay depremlerinin, Richter ölçeğine göre 5 şiddetinde olduğunu düşünmeli ve yapıları ona göre planlamalıyız. Ay depremleri konusunda yapılan tüm çalışmalar, 50 yıl önceki verilere dayandığından elde edilen sonuçlar her zaman tartışmalıdır. Ne zaman Ay’a yeni teknoloji sismograflar yerleştirirsek, o zaman çok kesin bilgilere ulaşırız.”
